Home

Welkom bij het Netwerk Vitale Landbouw en Voeding

KRINGLOOPLANDBOUW IS DE BESTE BASIS VOOR DE GEZONDHEID VAN MENS EN DIER zolang er maar een vitaal bodemleven aktief is dat de organische koolstofkringloop kan sluiten.

Als wij als mens gezond willen blijven, moet ons voedsel dus afkomstig zijn van een organische vorm van kringlooplandbouw, waarin de organische koolstofkringloop gesloten is. Het betekent ook dat fabrieksmatige bewerkingen op ons voedsel moeten worden vermeden, zoals verhitten*), fragmenteren + spoelen**) of het toevoegen van chemische stoffen, omdat die de oorspronkelijke samenstelling en volwaardigheid van ons voedsel zodanig zouden aantasten dat ons immuunsysteem en gezondheid daar op den duur onder lijden.
*) uitgezonderd kort koken om te garen. **) Dus ook geen kooknat weggooien.

Het is hoog tijd voor een landbouw die weer met de natuur meewerkt en niet meer blijft bijdragen aan verzuring, vervuiling (en uitputting) van onze landbouwgrond. Dan krijgt de gezondheid van mens en dier ook weer een reële kans. Goede stappen in die richting zouden zijn

• Het bodemleven vitaliseren, zodat het in staat is de organische koolstofkringloop te sluiten;
  
• Biomassa niet vergisten of verbranden, maar op het land brengen, voor voeding van het bodemleven.
  
• Bestrijdingsmiddelen en kunstmest uitfaseren omdat ze het bodemleven schaden.
  
• CO₂-credits toekennen aan de aanwas van humus in de bodem, omdat dit instrument veel kosten-effectiever is dan via pijpleidingen een beetje CO₂ opslaan in zoutkoepels.
  
• Geen BTW heffen op onbewerkte of gefermenteerde biologische voedselproducten. Dit omdat de bio-teelt geen bestrijdingsmiddelen of kunstmest gebruikt, dus schoner is en aan mens en dier de gezondheidsvoordelen van een vitaler bodemleven biedt.

Dat zou ook de reductie van het stikstofprobleem enorm helpen, omdat een aktief bodemleven naast CO₂ ook stikstof bindt bij de productie van aminozuren en eiwitten. Dit resulteert niet alleen in een soepele(r) klimaat-adaptatie, maar zet ook een rem op de exploderende zorgkosten, omdat een vitaal bodemleven zorgt voor volwaardig voedsel en gezonde mensen.

Zowel de stikstofreductie als de transitie naar organische kringlooplandbouw vraagt dus om een systemische verandering, waarbij alle subsystemen die stikstof omzetten worden bekeken! Naast de landbouw hebben we het dan over zware industrie, lucht-, weg- en watertransport, aardolieverwerking en intensieve veehouderij.

De organische koolstofkringloop in 4 kernzinnen (klik erop voor nadere uitleg)

Alle leven op aarde is gebaseerd op en circuleert in de organische koolstofkringloop Een actieve organische koolstofkringloop is de ruggengraat van een robuust ecosysteem Een actieve organische koolstofkringloop vormt ook de kern van organische kringlooplandbouw. Die is sterk afhankelijk van een bodem met (voldoende divers) aeroob bodemleven. Dat zorgt voor vitale planten, volwaardig voedsel en als bonus ook voor gezonde mensen en dieren. Zonder de organische koolstofkringloop te sluiten wordt de landbouw nooit duurzaam.

De boer die voor organische kringlooplandbouw gaat, creëert de juiste omstandigheden voor een vitaal bodemleven en houdt die ook in stand, voor volgende generaties:

1. Organische kringlooplandbouw delegeert het voeden van gewassen aan het bodemleven,
   
2. In zo'n kringlooplandbouw is de boer vooral FACILITATOR van rijk, divers bodemleven
   
3. Organische kringlooplandbouw richt teeltmaatregelen dus op een goede microbiële balans
   
4. Organische kringlooplandbouw sluit nutriëntenkringlopen liefst op bedrijfs- of regioniveau.
   
5. Zo'n kringlooplandbouw stelt de productiefactor grond veilig voor volgende generaties
   
6. Aan productiezijde begunstigt deze kringlooplandbouw zowel bedrijfsrendement als milieu
   
7. Voor de consument is organische kringlooplandbouw het fundament van zijn gezondheid
   

Wie zijn wij

Het Netwerk Vitale Landbouw en Voeding (NVLV) is een landelijke vereniging waarvan de leden ofwel partner (beroepslid) of vriend (donateur) zijn. De vereniging vestigt de aandacht op het verband tussen voedsel- en bodem-kwaliteit, en dus ook op de noodzaak de integriteit van de hele voedselketen te beschermen, tegen alle processen die de volwaardigheid van het voedsel op ons bord kunnen aantasten: bv. de industriële landbouwmethoden die het functioneren van de bodem als (levend) onderdeel van het planetaire ecosysteem in de weg staan door overmatige stikstofimport en de industriële voedselbewerkingsmethodieken waarmee zoveel waardevolle micronutriënten worden weggeraffineerd uit voedsel, alleen terwille van smaak, kleur en houdbaarheid.

Wat willen wij

Het NVLV streeft daarom naar een bewustwordings- en kennisontwikkelingsproces, op het drietal praktijkgerichte terreinen dat hieronder wordt genoemd onder 1. 2. en 3.. Dit leerproces is nodig om de productie van gezond, volwaardig voedsel voor iedereen mogelijk te maken. Daarvoor zijn duurzaam opererende, rendabele landbouwbedrijven nodig, waar de boer genoeg voor zijn producten ontvangt om zijn bodem en zijn bedrijf vitaal te kunnen houden. Echter ook op percelen bewerkt door individuele stadslandbouwers is kennisondersteuning nodig om de regeneratie van de bodem tot een goed einde te brengen: Bij boeren, tuinders en stadslandbouwers korte organische kringlopen promoten waarin het herstellen van een rijk, zuurstofminnend bodemleven voorop staat, omdat daarmee een superieure voedselkwaliteit kan worden gerealiseerd en, met name bij de kleinere landbouwbedrijven, meer economische speelruimte. Bij de overheid regelgeving nastreven die organische kringlooplandbouw structureel ondersteunt met samenhangend bronbeleid dat het primaat bij het bodemleven legt en niet bij end-of-pipe oplossingen; en zulk beleid baseert op parameters die de vitaliteit van het bodemleven adequaat beschrijven, omdat daarmee efficiënt gestuurd kan worden op bodemherstel. Burgers ertoe bewegen steeds meer te kiezen met hun vork en hun spade om samen de omschakeling naar organische kringlooplandbouw direct en indirect tot stand te brengen. Met het realiseren van deze doelstellingen kan een einde komen aan nationaal symptoombeleid dat excessen van industriële landbouw (zoals hoge ammoniak- en nitraatemissies) probeert terug te dringen zonder de eigenlijke bron aan te pakken: de import van te veel stikstof- + fosfaatrijke inputs, die, direct of indirect op de bodem gebracht, daar hun destructieve werk doen: de lokale samenwerking tussen de plant (haarwortels) en het bodemleven bij de opname van organische nutriënten wordt gefrustreerd door veel te hoge concentraties van een beperkt aantal kunstmestzouten in het bodemvocht. Daardoor ontstaat er een onbalans tussen nutriënten, waarbij spoorelementen verloren gaan voor opname door het gewas en de voedingswaarde van ons voedsel navenant terugloopt. Daarbij worden milieucompartimenten en volksgezondheid (soms zwaar) belast met chemicaliën en wordt de (socio-)economische speelruimte voor (kleine) boeren en tuinders nodeloos verkleind door de financiële last van extern aangekochte inputs.

Een rijk en divers bodemleven is dus geen overbodige luxe voor onze voedselkwaliteit
Al tientallen jaren loopt de voedzaamheid van industrieel geproduceerd voedsel achteruit, met immense gevolgen voor volksgezondheid en zorgkosten. Dat heeft te maken met een toenemend tekort aan complexe organische verbindingen in voedselgewassen, bv. enzymen, vitaminen en afweerstoffen, maar ook geur- en smaakstoffen, en zeker ook anti-oxidanten. Als we het ontstaan van die tekorten gaan onderzoeken, komen we in de bodem terecht, waar steeds minder spoorelementen beschikbaar zijn, die zowel voor planten als voor microben essentieel zijn als co-factor voor de aanmaak van enzymen en vitaminen. Het blijkt dat het ontstaan van nutriëntentekorten in voedselgewassen vaak samengaat met zowel een gebrek aan bodemleven als een gebrek aan opneembare spoorelementen. Het zou zomaar kunnen dat glyfosaatgebruik daarvoor verantwoordelijk gesteld kan worden, omdat zowel bodemleven als de beschikbaarheid van spoorelementen sterk beïnvloed worden door de werking van glyfosaat.

Ook in de industriële voedselverwerking gaan nutriënten verloren, en soms veel! Het eindproduct in de reguliere supermarkt is dus niet zelden maar een schaduw van het volwaardige voedsel dat onze (over)grootouders nog kenden uit de moestuin. Ziedaar het decor voor het opduiken van 'moderne' ziektes die aan het begin van de industriële revolutie nog maar nauwelijks bekend waren.

De eenvoudige oplossing voor een complex probleem: herstel het bodemvoedselweb

Het gebrek aan beschikbare spoorelementen in industrieel bewerkte landbouwbodems zou dus kunnen worden teruggedrongen naarmate het bodemvoedselweb weer meer aeroob bodemleven ter beschikking krijgt om belangrijke bodemfuncties te kunnen herstellen en verbeteren, zoals

1. bevoorrading van de haarwortels van planten met organische nutriënten en het
2. onderhoud van het klei/humuscomplex, de koolstofrijke infrastructuur van de bodem.

De 'skelet-functie' van het klei/humuscomplex in een gezonde bodem is net zo belangrijk als de bevoorrading van de haarwortels, omdat het zonder een goede bodem-infrastructuur niet mogelijk is zowel het fijne als het grove poriënnetwerk te handhaven dat een bodem zo hard nodig heeft:

• om het zuurstofminnende bodemleven voldoende 'lucht' te geven voor zijn functioneren
• om snel water te kunnen opnemen (met de grote macroporiën, de bodem-slagaders)
• om veel water te kunnen opslaan (in de kleine microporiën, de bodem-haarvaten)
• en ten slotte om de doorwortelbaarheid op peil te houden in het hele profiel, wat zich ook laat vertalen als een veel betere toegankelijkheid tot de nutriënten in het hele profiel.

Het hele bodemverarmingsproces zoals eerder genoemd is een optelsom van verschillende sluipende fenomenen, waarin de afbraak van het klei/humuscomplex centraal staat. Dit verarmingsproces is in de industriële landbouw nu zo ver gevorderd, dat het bij voortzetting van 'Business As Usual' op een termijn van zo'n 30 jaar volledig structuurloze gronden kan opleveren, waarop vrijwel geen landbouw meer mogelijk zal zijn in de klassieke zin van het woord. Op deze website wordt besproken hoe de verarming van de bodem in zijn werk gaat, hoe die zich voortzet in de hele voedselketen tot op ons bord en hoe dat onze gezondheid beïnvloedt. Wij gaan ook na welke maatregelen er nodig en mogelijk zijn om de bodem te herstellen en te behouden voor volgende generaties.

Het klei/humuscomplex en het bodemleven bepalen samen de bodemvruchtbaarheid

Lees hier hoe het bodemleven samenwerkt met het klei/humuscomplex Het teruglopen van de natuurlijke vruchtbaarheid van een bodem gaat dus altijd samen met structuurverlies en een verarmd bodemleven. De oorzaak ligt in een combinatie, van: uitloging van de minerale delen, door verzuring o.i.v. kunst/drijfmest en zure regen, met toenemende uitspoeling als resultaat. Hierdoor komen niet meer voldoende verweringsproducten beschikbaar voor opbouw en onderhoud van het k/humuscomplex. opsluiting van belangrijke (sporen)elementen door het herbicide glyfosaat, met desastreuze gevolgen voor de populaties van aerobe bodembacteriën en schimmels; organische bodemverarming in de vorm van voortschrijdende humusafbraak. Dat leidt tot het instorten van het klei/humuscomplex en wordt in de hand gewerkt door het bodemoppervlak onbegroeid te laten, onbeschermd tegen zon, wind en regen ploegen of omspitten, met oxidatie van humus die aan de lucht wordt blootgesteld versmeren van de toplaag door bewerken/berijden bij te natte omstandigheden: verdichting door gewicht en vibraties van zware werktuigen en door chemie: KCl Het netto resultaat van herhaald ploegen/verstoren is dus negatief en werkt bodemverarmend.

Uit de beschrijving van het klei/humuscomplex heeft de oplettende lezer al afgeleid dat de afbraak van humus ook forse consequenties voor de bestaanszekerheid van het bodemleven heeft. Het ene bestaat niet zonder het andere. Als de humus uit de bouwvoor (dat is de bovenlaag van een akker waarin planten kunnen wortelen) bij omploegen opeens wordt blootgesteld aan te veel zuurstof uit de lucht, wordt de humus snel afgebroken, terwijl het zuurstofminnende (aerobe) bodemleven op zijn kop gaat en juist zuurstof te kort komt. Letterlijk de omgekeerde wereld. Tot overmaat van ramp wordt door het ploegen en passant ook de bescherming verwijderd die de begroeiing biedt tegen de impact van regen, wind en zonnestraling. Ten slotte, om het verhaal even helemaal af te maken: als er dan ook nog een kunstmestgift achteraan komt, hebben de condities voor humusontwikkeling en -behoud zeker weer voor een jaar achterstand opgelopen.

Na het ploegen gaat de bodem weer inzakken (ploegen helpt dus maar even) en nu sterft er aeroob bodemleven af door te weinig zuurstof terwijl aan het oppervlak humus oxideert door plotselinge zuurstoftoevoer. De afbraak van humus is een sluipend proces waarbij kruimelstructuur en porositeit (waterbergend vermogen!) van een bodem jaar na jaar langzaam afnemen. Dit fenomeen is de eerste, minst opvallende maar landbouwkundig meest ingrijpende dynamiek van bodemdegradatie. Het resultaat van deze landbouwkundige tredmolen is dus dat de eens zo poreuze, vruchtbare bovengrond door verlies aan organische stof langzaam maar zeker verandert in een betonnen plaat, die nauwelijks nog regenwater kan opnemen en alleen nog maar met superzware trekkers kan worden opengetrokken. Het eindstadium is zuurstofloosheid, bodemerosie en vrijwel totale onvruchtbaarheid.
Natuurlijk kan een gecompacteerd bodemoppervlak al moeilijk regenwater opnemen, maar achter de directe oorzaak (het gebruik van zware landbouwmachines en mesttanks) ligt nog een diepere oorzaak: het instorten van het klei/humuscomplex. Daardoor is de compactie veel ernstiger en moeilijker terug te draaien, vanwege het afstervende bodemleven en het neerslaan van koolstofketens die eerst colloïdaal waren opgelost. Het gevolg is dat de bodem veel minder water kan vasthouden omdat de colloïdale krachten zijn weggevallen. Om dezelfde reden kunnen nutriënten die stevig verankerd waren in de colloïdale mix, bij droogte nu met de fijnste deeltjes gewoon wegwaaien. De droogte- én zoutgevoeligheid nemen dus toe. Flevoland.Dit hele proces wordt nog eens versneld als er glyfosaat aanwezig is, dat eiwitten neerslaat en zich met alle gebonden nutriënten sterk hecht aan de fijnste bodemdeeltjes. Het instorten van de humusstructuur met al zijn colloïdaal gebonden water en aangehechte nutriënten erbij (organisch en anorganisch) is dus niet alleen funest voor de porositeit van de bodem (beluchting en waterberging) maar net zozeer voor bodemleven, natuurlijke bodemvruchtbaarheid, plantgezondheid, humane en dierlijke gezondheid. Daar heeft glyfosaat dus op veel plaatsen in de wereld heel veel mee te maken.

4 redenen om de bodems van Europa te redden

Het rapport 'Preserving agricultural soils in the EU' stelt dat circa 45 procent van de Europese landbouwbodems te weinig organische stof bevat. Precies hetzelfde percentage, ook 45%, is van toepassing op landbouwbodems in de EU die glyfosaat bevatten en AMPA, het belangrijkste en gifstigste afbraakproduct van glyfosaat, aldus een recente studie. Toevallig, of niet? Moeilijk te zeggen, maar het geeft wel te denken. We zijn in ieder geval hard op weg het Europese landbouwpotentieel 'grondig' onderuit te halen. Dat moet en kan anders, zo zegt ook Prins Charles, en dat begint bij herstel van het bodemleven.

4 belangrijke vragen over humane en dierlijke gezondheid in relatie tot bodemleven

Wat heeft de kwaliteit van ons voedsel eigenlijk met onze gezondheid te maken? Hoezo ontbreken er organische (voedings)stoffen in ons voedsel? Hoe kan dat? Hoe wordt ons voedsel weer volwaardig?. Hoe komt de humusvorming weer goed op gang?.

Een verkeerde bodembehandeling heeft dus grote gevolgen voor de voedzaamheid van gewassen, en uiteindelijk voor de gezondheid van mens en dier. Wanneer niet adequaat wordt gereageerd op de toenemende bodemverarming loopt niet alleen de milieu-, maar ook de gezondheidszorg uit de hand. Dit terwijl de kosten wel op de maatschappij worden afgewenteld! Het NVLV wil daarom aan organische koolstof zijn noodzakelijke en rechtmatige plaats in de bodem teruggeven, aangezien dat veel voedsel-, bodem- en klimaat-gerelateerde problemen oplost. Verder wil het NVLV directe, korte lijnen tussen voedselproducent en consument, voor een beter zicht op de productiewijze en een eerlijker beloning van de producent. Maaltijdboxen kopen via het internet schiet dus in die zin niet zo op. Laat de kwaliteit van wat je eet niet bepalen door anderen! Kies zelf je boer of tuinder uit of nog beter: ga ook zelf de tuin in. Dan leer je elke dag wat bij, verhoog je je weerstandsvermogen en krijg je pas echt zicht op wat je eet!

Zoals gezegd is bodem-organische stof heel belangrijk voor gezonde plantengroei. Voor het samenstellen van complexe organische verbindingen zoals enzymen, vitaminen, geur-, smaak- en afweerstoffen benutten planten -naast de suikers en aminozuren die ze met hun bladgroen al aanmaken- bij voorkeur organische koolstofverbindingen uit de bodem, die door het bodemleven 'op bestelling' worden aangereikt vanuit humus, een colloïdale mix van water met minerale verbindingen en organische koolstofketens van verschillende lengtes. Dat is handiger en efficiënter, omdat het de plant veel minder energie kost dan alle voedingsstoffen weer helemaal opnieuw te moeten samenstellen uit basale chemische verbindingen, zoals bv. nitraten en andere stikstofzouten die vaak in overmaat in landbouwgronden aanwezig zijn. De ingrediënten voor de humus voert het bodemleven deels aan van verder weg, via meterslange schimmeldraden. Schimmels spelen dus een belangrijke rol aan het begin van de voedselketen! Zo breiden de plantenwortels hun actieradius dus ook sterk uit en het betekent een ruimere keuze aan voedingsstoffen. Het NVLV wil daarom voldoende organische koolstof terug in de bodem: het is de grondstof voor een rijk bodemleven en de basis voor een gezonde gewasgroei die geen bestrijdingsmiddelen nodig heeft. Dat levert ook gezonde mensen en dieren op!.

Een rijk bodemleven is niet los te zien van humane en dierlijke gezondheid
Wanneer planten door de afwezigheid van een rijk bodemleven te weinig organische voedingsstoffen hebben kunnen opnemen, gaat hun weerstand achteruit omdat zij veel gezondheidsbevorderende stoffen missen. Dat heeft alles te maken met slechte opneembaarheid van sporenelementen die niet organisch gebonden zijn, en weinig met de elementen die chemisch kunnen worden aangetoond! Door die slechte opneembaarheid gaat de kwaliteit achteruit van het voedsel dat met die gewassen wordt gemaakt en die is niet ff te corrigeren door er achteraf nog wat E-nummers aan toe te voegen.

Zonder levende humus (als buffer) is een organische koolstofkringloop ondenkbaar
Als er niet een (redelijk) constante aanvoer van schoon organisch materiaal bestaat, sterft het bodemleven langzaam af. Dat proces wordt versneld als er pesticiden worden gebruikt, met vaak zeer schadelijke effecten op aerobe bodembacteriën/schimmels. De humusvorming komt daardoor uiteindelijk tot stilstand en het humusgehalte is op dat moment al sterk teruggelopen. Bij gebruik van kunstmest wordt de overgebleven humus nog sneller afgebroken, omdat het overgebleven bodemleven op zoek gaat naar de overgebleven sporenelementen (die in de kunstmest ontbreken). De bodem begint nu ook zichtbaar uit elkaar te vallen of wordt zo hard als beton, afhankelijk van korrelgrootteverdeling in de bodem. De micro-erosie is overgegaan in macro-erosie, zie foto. Dit alles betekent het einde van de organische koolstofkringloop en het begin van een dubbel domino-effect, dat aan de ene kant darm- en gebreksziekten veroorzaakt bij mens en dier en aan de andere kant weggespoelde of weggewaaide landbouwgronden oplevert, afhankelijk van natte of droge weersomstandigheden.

De mens is tot veel in staat, maar een blik humus opentrekken kan hij niet (een blik hummus kan weer wel, maar daar heeft de landbouw niets aan). Humus kan in al zijn complexiteit alleen door het bodemleven gevormd worden en is dus van levensbelang voor het op gang houden van de koolstofkringloop. De rol van het bodemleven is steeds voldoende organische koolstofverbindingen (humus) opzij te zetten, als reserve wanneer de aanvoer van verse organische resten even wat minder wordt. Humus vervult ook een belangrijke functie bij de waterberging in de bodem. Zonder humus kon je vroeger maar beter emigreren. Al voor het begin van onze jaartelling zijn hele volksstammen daar achter gekomen toen zij hun landbouw steeds verder onderuit zagen gaan. Ook nu nog zijn er stammen in het tropisch regenwoud die steeds een stukje grond platbranden, daar een jaar of twee/drie op boeren en dan als de bodem is uitgeput weer verder trekken. Dat heet 'slash and burn' en 'shifting cultivation' respectievelijk. Grote volksverhuizingen zijn tegenwoordig echter geen optie meer en je kunt dus als bewoners van de planeet Aarde maar beter wat meer zorg aan je bodem besteden (als je tenminste niet de pech hebt dat veranderingen in het klimaat daar een stokje voor steken, of landgrabbers en corrupte overheden die samen op grote schaal lokale boeren van hun land af gooien om een ecologisch achterhaalde vorm van landbouw te beginnen). De vraag naar nog vruchtbaar land neemt dus snel toe, want de bestaande roofbouw op industriële grondslag gaat ook gewoon door: op mondiaal niveau verliezen zo'n 33 voetbalvelden/minuut hun vruchtbaarheid.

Het bodemleven levert ook organische voedingsstoffen direct aan de plant.
Het bodemleven is er niet alleen om humus te vormen: in ruil voor een deel van de suikers en aminozuren die uit het blad worden aangevoerd, levert het bodemleven ook organische voedingsstoffen terug aan de wortels. Die voedingsstoffen vormen de basis voor allerlei enzymatische processen en afweermechanismen en maken de vorming van de zg. secundaire metabolieten mogelijk. Daarmee vergroot de plant zijn weerstand tegen ziekten en plagen en tegelijkertijd ook zijn voedzaamheid voor mens en dier. Het zijn deze stoffen die ook het verschil uitmaken tussen volwaardig voedsel en lege calorieën. Van alleen (geraffineerde) koolhydraten en vetten of oliën word je gegarandeerd dik, óf ziek (let op de verhouding omega-3/-6-vetzuren!), óf allebei*). Alleen een vitaal gewas met alle organische nutriënten in balans geeft dus gezond voedsel en heeft bovendien geen bestrijdingsmiddelen nodig, omdat er voldoende enzymen en afweerstoffen aanwezig zijn. Die kunnen op hun beurt alleen gevormd worden als er voldoende organisch gebonden sporenelementen worden aangevoerd: daar komt het bodemleven weer om de hoek kijken. Als er glyfosaat in de bodem zit wordt dat proces flink verstoord, omdat glyfosaat sporenelementen inkapselt, essentiële aminozuren verdonkeremaant en aerobe bacteriën het leven zuur maakt. Een mooie kans voor anaerobe schimmels!
*) Het lichaam is erop ingesteld altijd eerst de koolhydraten te verbranden en slaat de vetten ff op voor 'later'. Een ander punt is dat je van ruim vet of olie gebruiken eerder dik wordt naarmate de verhouding tussen omega-3 en 6-vetten geen 50/50 meer is. In natuurlijke oliën zoals kokosvet is dat nog wel het geval. Daarin is in de ongeraffineerde vorm nog veel laurinezuur aanwezig (NB: Wat ook niet thuishoort in een volwaardig dieet zijn geraffineerde koolhydraten zoals kristalsuiker of wit meel). Echter als men genoeg beweging neemt en volwaardig voedsel eet kunnen veel natuurlijke koolhydraten en vetten nauwelijks kwaad, omdat men in volwaardig voedsel allerlei enzymen en andere hulpstoffen vindt die nodig zijn om het voedsel behoorlijk te kunnen verteren. Daarentegen krijgt iemand die vooral fast food eet voornamelijk de macronutriënten zoals eiwitten, koolhydraten en vetten binnen, maar geen micronutriënten omdat fast food veel te weinig hulpstoffen bevat. De vertering verloopt daardoor niet optimaal en het lichaam begint de macronutriënten als ballaststoffen op te slaan. Gevolg: obesitas. Daarbij zorgt een overmaat aan eiwitten ook nog eens voor een verzuring die het risico op kanker aanmerkelijk vergroot, zeker in combinatie met de vaak voorkomende tekorten aan organisch gebonden magnesium (chlorofyl!). Een paar pillen lossen dat probleem niet op.

Zonder humus kan de bodem niet vruchtbaar en vitaal zijn en de mens ook niet.
Dat heeft alles te maken met de afwezigheid van een florerend aeroob bodemleven.
Onder ideale omstandigheden stelt het bodemleven een deel van de geproduceerde organische afbraakproducten direct weer ter beschikking aan de plant. Een ander deel wordt verder omgezet in levende humus met langere koolstofketens, die zich makkelijk binden aan de aanwezige kleideeltjes. Zo ontstaat een klei-humuscomplex dat forse hoeveelheden water en voedingsstoffen kan vasthouden en een tussenstation vormt tussen verterende organische resten en krachtig groeiende, vitale planten. Het fungeert dus als een buffer die continuïteit mogelijk maakt in de aan- en afvoerprocessen van organisch materiaal. Het bodemleven kan daardoor ook tijden van schaarse aanvoer overleven en de plant zonder onderbreking blijven voorzien van ingrediënten die de vorming van allerlei complexe organische afweerstoffen, enzymen en voedingsstoffen mogelijk maken. Zonder die enzymen zijn gewassen niet goed verteerbaar, is het voedsel dat daarvan wordt gemaakt niet volwaardig en blijft het lichaam dus zitten met ballaststoffen die niet afgebroken en afgevoerd kunnen worden (obesitas, darmziekten en allergieën!).

Humus en bodemleven zijn de twee handen op de buik van de kringlooplandbouw!
Humus in de bodem is een donkere en soms wat plakkerige organische substantie, die zich vormt uit de (nog) levende inhoud van verterende cellen van plant en dier. Dit materiaal bevat componenten die makkelijk direct weer door de haarwortels van planten kunnen worden opgenomen! Dat is dus een heel directe vorm van plantenvoeding. Humus bindt zich bij voorkeur aan kleideeltjes en vormt daarmee dan het klei-humuscomplex, dat enorme hoeveelheden water en ionen kan vasthouden. De samenstelling van humus verandert voortdurend door de vele bodemorganismen die erop inwerken en er ook fysiek deel van uitmaken. De hoeveelheid humus is direct verbonden met de vitaliteit van het bodemleven en bepaalt het potentieel van de bodem gezonde gewassen voort te brengen. Wormen, schimmels en bacteriën leveren de organische lijmstoffen die de samenhang, de luchtigheid en de sponswerking van een bodem in stand houden. Humus is dus ook de perfecte garantie tegen erosie, wel vooropgesteld dat het bodemoppervlak wordt beschermd tegen de directe effecten van zon, wind en regen, met een permanente bedekking van planten of een (liefst organische) mulchlaag die het bodemleven niet alleen beschermt maar ook van voedsel voorziet.

D E -- P L A N T -- N I E T -- I N -- D E -- B R A N D, -- M A A R -- O P -- H E T -- L A N D

Voor het vastleggen van meer humus in de bodem moet de natuurlijke kringloop van organische koolstof weer op gang gebracht worden (met de 'vergeten' kennis over de bodem die in het verleden allang ontwikkeld is). Daartoe moet al het (schone) organische restmateriaal plus de ontbrekende sporenelementen weer terug op het land worden gebracht en dient er weer aandacht te komen voor de rol die het bodemleven speelt als gangmaker en motor van de koolstofkringloop. Het vereist ook dat allerlei vormen van vermijdbare CO₂-uitstoot worden vervangen door koolstofsequestratie (vastleggen van koolstof) in de bodem, met daarvoor geëigende (schone) methoden. Met vermijdbare CO₂-uitstoot bedoelen we in dit verband die van verbranding, onnodige vergisting en oxidatie van organische materialen (ploegen!).

Humus is voor de bodem als het ware een smeermiddel voor een soepel werkende koolstofkringloop; humus heeft voor het bodemleven dezelfde functie als olie voor een versnellingsbak. Zonder humus lopen de radertjes van de koolstofkringloop vast, terwijl een actieve koolstofkringloop nou juist (samen met de beschikbare sporenelementen) heel direct de kwaliteit van ons voedsel bepaalt. Met de volwaardigheid van ons voedsel als doel komen de randvoorwaarden voor het creëren van gunstige bodemcondities opeens in een heel ander licht te staan; in plaats van een efficiënte drogestofproductie als Heilige Graal (efficiënt alleen in termen van externe inputs) wordt het gehalte aan levende humus uitermate belangrijk, als sleutel tot

• de productie van vitale gewassen met een hoge voedingswaarde,
• waarbij de nutriëntenkringloop vrijwel is gesloten en
• de verborgen of uitgestelde kosten voor de maatschappij tot 0 worden teruggebracht.

Onze vereniging wil de overgang naar efficiënte vormen van kringlooplandbouw realiseren met vernieuwende werkwijzen en bundeling van de krachten van haar leden. Op dit moment zijn er drie belangrijke aandachtsgebieden:

1. herstellen van de organische koolstofkringloop in onze landbouwgronden, een eerste voorwaarde voor het herstellen van een humusrijke bodem waarop weer vitale gewassen kunnen groeien. Dankzij een veel hoger gehalte aan weerstandsverhogende stoffen kunnen vitale gewassen zich veel beter verweren tegen ziekten, plagen en nachtvorst en vormen zij bovendien de grondstof voor volwaardig=gezond voedsel;
   
2. het primaat in de regelgeving leggen bij het sluiten van lokale nutriëntenkringlopen (en niet bij het terugdringen van stikstofverliezen, een vorm van symptoombestrijding);
   
3. de lijnen tussen producenten en consumenten zo kort mogelijk maken, in een streven het volwaardige voedsel van een gezonde bodem ook zo snel mogelijk naar de consument te brengen en met zo min mogelijk verliezen.

Een uitgebreider overzicht vindt u onderaan deze pagina.

Waarom dit lijstje?
Het NVLV signaleert dat de gewassen die door de moderne landbouw worden geproduceerd steeds minder voedingsstoffen blijken te bevatten. Ze zijn dus vrijwel 'leeg' als het op voedingswaarde aankomt. Ten opzichte van nog maar enkele decennia terug zijn die verliezen opgelopen tot vele tientallen procenten. Dat geldt nog eens extra voor bewerkt voedsel (fast food en verpakt voedsel uit de supermarkt), waarin de dik makende calorieën dus overblijven, evenals allerlei kunstmatige toevoegingen met E-nummers die niets met gezondheid te maken hebben en alles met economisch getinte motieven tot het verbeteren van de houdbaarheid en het 'pimpen' van smaak, geur en kleur. Die toevoegingen worden steeds belangrijker, naarmate het gebrek aan onvervalste voedingsstoffen in industrieel geproduceerde gewassen verder toeneemt. Onvermijdelijk gevolg daarvan is dat de vraag naar het gezonde voedsel van twee, drie generaties terug steeds sterker wordt.

Voor de rest van ons verlanglijstje klikt u hieronder en voor onze dromen hier

Kringlooplandbouw kan die broodnodige vitaliteit in de bodem herstellen door het bodemleven weer te activeren. Dat gaat het beste door de resten van de op dat land geproduceerde gewassen daar ook weer terug te brengen, onder toevoeging van eventueel ontbrekende sporenelementen (op basis van steenmeel of zeezout of met behulp van een organisch preparaat plus actieve kool en kleimineralen, ter stimulatie van het bodemleven). Ook kan het soms nodig zijn organische zuren (humine-, fulvinezuur) toe te dienen en vormen van bodemleven te enten die kunnen helpen de mineralen te ontsluiten. Dat laatste verklaart ook waarom het vaak enige jaren duurt voordat de natuurlijke bodemvruchtbaarheid weer terug komt: het bodemleven moet eerst weer op gang komen. De basisvoorwaarde bij dit alles is dat de aangevoerde plantenresten, compost, supplementen en (dierlijke) mest schoon zijn. Digestaat van vergisters en zuiveringsslib van onduidelijke herkomst komen dus niet in aanmerking zolang er kans op verontreinigingen bestaat, met industrieel afval (dioxines, petrochemische producten, zware metalen etc.), bestrijdingsmiddelen of antibiotica.

Wat staat ons nu te doen voor een beter bodembeheer? Het bodemleven stimuleren.

INVESTERING: meer leven in de bodem brengen, voor meer organische koolstof, meer eiwitgebonden stikstof en minder nitraten+kali

RESULTAAT: gewassen worden vitaal en het voedsel wordt volwaardig. Als toetje kan Nederland dan ook nog van de derogatie af!

stalmest nat/droog gescheiden behandelen en OP de bodem brengen = niet injecteren beluchting van de bodem verbeteren door compactie van de bodem te vermijden aanwas aeroob bodemleven stimuleren door kunstmest en bestrijdingsmiddelen achterwege te laten of i.i.g. te reduceren sporenelementen beschikbaar maken (dus geen glyfosaat of GM-veevoer gebruiken!) vee in ieder geval vezelrijk voeren (maar beweiden heeft de voorkeur, zodra het aeroob bodemleven weer voldoende actief is én het gras meer org. nutriënten bevat)

verbeterde C/N-verhouding in de mest -> activering aeroob bodemleven -> betere stikstofconversie naar op- neembare organische voedingsstoffen -> reductie van stikstofverliezen (NH3, N2 en N2O naar atmosfeer en NO3-naar grondwater) -> vastleggen van CO2 + netto opbouw van organische stof (humus) en eiwitten + enzymen in de bodem -> groeiende planten bevatten minder kalium, nitraten en probleemschimmels -> Bestrijdingsmiddelen kunnen weg

Hoe krijgen we dat aerobe (zuurstofminnende) bodemleven weer terug?
Het spreekt (bijna) vanzelf dat we eerst de voorwaarden dienen te scheppen waaronder dat bodemleven zich optimaal kan ontwikkelen en zijn werk kan gaan doen: door organische voedingsstoffen op de bodem aan te brengen. Al in de vorige eeuw is aangetoond dat de plant heel weinig kunstmest opneemt als er organische voeding voorhanden is. Het betekent dat we planten niet meer voortdurend moeten opzadelen met an-organische zouten en rottingsproducten uit drijfmest die in veel te grote hoeveelheden in de bodem worden gebracht. In plaats daarvan zullen we het bodemleven in staat moeten stellen de verterende resten van planten en mest in een passend tempo te benutten om er weer hoogwaardige plantenvoeding van te maken, die door het bodemleven gedoseerd en op afroep kan worden aangeleverd uit (humus)voorraad. Dat vraagt veel meer beluchting en een totaal andere kijk op bemesting, waarbij niet conditionerend wordt gewerkt op planten, maar faciliterend voor de ontwikkeling van het bodemleven.

Wat doet een organische koolstofkringloop?
Koolzuurgas (CO₂) dat eenmaal in de vorm van suikers en vezels door planten werd vastgelegd komt in een organische koolstofkringloop niet meer vrij, maar keert in gebonden vorm terug OP die bodem, om weer als voedsel voor schimmels en zuurstofminnende bodembacteriën te kunnen dienen. Als we voor de verterende organische resten (plantmateriaal en mest) de juiste rijpingsprocedures en de juiste mix (met sporenelementen) toepassen, krijgt het zuurstofminnend bodemleven de ideale grondstof aangereikt met de juiste C/N-verhouding (koolstof/stikstof). Daarmee wordt per hectare steeds meer organische koolstof vastgelegd. Dat is winst, niet alleen in termen van CO₂-belasting van de atmosfeer, maar ook van andere broeikasgassen zoals methaan (CH₄), die vele malen schadelijker zijn dan CO₂.

Het mooie daarin is dus dat

• als de mest -bij voorkeur gescheiden- direct wordt belucht en behandeld, bijvoorbeeld met een mix van ultrafijne koolstof, bruinkool en gesteentemeel,
  
• als ook de beluchting van de bodem weer prioriteit krijgt en
  
• als het vee vezelrijker wordt gevoerd (minder krachtvoer),

dit als direct resultaat heeft dat de overmaat aan stikstof in de mest daalt en de kwaliteit van de mest sterk verbetert. Dit wordt veroorzaakt door een hogere C/N-verhouding (12 á 15). waarbij meer stikstof in de vorm van eiwitten kan worden vastgelegd. Daardoor krijgen rottingsprocessen in de mest veel minder kans en worden aerobe omzettingsprocessen veel sneller op gang gebracht. Het probleem van de stank en de stikstofverliezen naar atmosfeer en grondwater verdwijnt daardoor als sneeuw voor de zon en de gewassen worden weer vitaal. Vijf vliegen in één klap! In tabelvorm: zie boven.

Wat mankeert er eigenlijk aan industriële landbouwgrond? Lees het hier

Wat zijn de drie aandachtsgebieden van het NVLV:
Het NVLV spant zich in voor bewustwording en kennisontwikkeling op een drietal praktijkgerichte terreinen:

• een natuurlijker, op kringlopen gebaseerde land- en tuinbouw propageren, waarin het herstellen van een rijk, zuurstofminnend bodemleven in onze landbouwgronden hoogste prioriteit heeft omdat het bodemleven de natuurlijke bodemvruchtbaarheid op peil houdt: die valt af te lezen aan de hoeveelheid levende humus. Dat is hetzelfde stabiele organische bestanddeel dat de bodem ook in staat stelt zijn water vast te houden en de bodem het meest effectief beschermt tegen erosie. Wat er gebeurt met een dichtgereden bodem waar steeds minder humus (en minder structuur) in zit zien we op de foto hieronder. Voor een statement uit Engeland klikt men hier;
  
• regelgeving voorstellen die ontwikkeling van het bodemleven ondersteunt met sturing op parameters die de vitaliteit van een bodem adequaat beschrijven, zoals humusgehalte, poriënvolume, en de activiteit van het aëroob bodemleven. Die moet in de plaats komen van regelgeving die excessen van industriële landbouw (zoals hoge ammoniak- en nitraatemissies) probeert terug te dringen zonder de feitelijke oorzaak aan te pakken: het (te) hoge eiwitgehalte van het veevoer en het niet gescheiden opvangen en behandelen van de vaste en de vloeibare fractie van mest. Daardoor ontstaat stikstofrijke drijfmest, met al zijn bodem-/milieu-onvriendelijke aspecten;
  
• burgers ertoe bewegen steeds meer te kiezen met hun vork en hun spade, om de omschakeling naar kringlooplandbouw kracht bij te zetten en te versnellen, als middel om de vitaliteit aan onze voedselgewassen terug te geven en het produceren van gezonde voeding economisch mogelijk te maken.
  

Zie hierover Michael Pollan en ook dit artikel).